Nguồn: James Palmer, “China Faces PR Challenge in Zambia”, Foreign Policy, 18/03/2025
Biên dịch: Tạ Kiều Trang
Sự cố tràn chất thải a-xít từ một mỏ đồng thuộc sở hữu của Trung Quốc đã làm ô nhiễm tuyến đường thủy quan trọng nhất của Zambia.
Tiêu điểm tuần này: Vụ tràn a-xít nghiêm trọng tại một mỏ đồng Trung Quốc làm ô nhiễm một con sông ở Zambia; Trung Quốc tìm cách cản trở kế hoạch của liên doanh do BlackRock đứng đầu nhằm mua lại cảng ở kênh đào Panama.
Sự cố tràn a-xít gây khó khăn cho Trung Quốc tại Zambia
Trong khi Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa biến đồng thành chiến trường mới trong cuộc chiến thương mại với kế hoạch áp thuế, Trung Quốc đang phải giải quyết một cuộc khủng hoảng truyền thông tại một mỏ đồng ở châu Phi. Tháng trước, một vụ tràn a-xít nghiêm trọng tại một mỏ do Trung Quốc vận hành ở Zambia đã làm ô nhiễm sông Kafue, tuyến đường thủy quan trọng nhất của nước này.
Thiệt hại từ 50 triệu lít chất thải a-xít có thể thấy rõ ở khu vực hạ lưu, đi kèm là những tác động mang tính tàn phá. Khoảng 60% dân số Zambia phụ thuộc vào sông Kafue; nguồn cấp nước cho 700.000 người tại thành phố Kitwe bị cắt ngay sau sự cố, mặc dù sau đó đã được khôi phục một phần. Ô nhiễm có thể lan xuống sông Zambezi, con sông dài thứ tư của châu Phi.
Ngành công nghiệp đồng đang bùng nổ trên toàn cầu, với giá ở mức kỷ lục và nhu cầu từ Mỹ ngày càng tăng. Trung Quốc là nước nhập khẩu đồng lớn nhất thế giới, còn Zambia nằm trong top 10 nhà sản xuất đồng hàng đầu. (Đồng chiếm hơn 70% kim ngạch xuất khẩu của nước này.) Tuy nhiên, Zambia vẫn ở vị trí thấp trong chuỗi giá trị, sản xuất đồng với chất lượng tương đối thấp và thiếu trang thiết bị hiện đại; Trung Quốc giữ vai trò chủ đạo trong khai thác và chế biến đồng.
Ngành khai thác đồng từ lâu đã bị coi là một ngành công nghiệp gây ô nhiễm; thủy ngân và chì thường rò rỉ từ các mỏ và khiến đất đai bị a-xít hóa. Việc tìm quặng đồng có chất lượng phù hợp cũng là một bài toán cũ: Công ty Anglo American South Africa Ltd., từng vận hành một mỏ đồng ở Zambia từ năm 1925 đến 1974, hiện đang đối mặt với một vụ kiện tập thể liên quan đến khoảng 140.000 trường hợp nhiễm độc chì trong các cộng đồng lân cận.
Hoạt động sản xuất đồng của Zambia từng lao đao vì giá đồng giảm mạnh – nhưng Zambia hiện đang hướng đến mở rộng đáng kể ngành đồng, chủ yếu nhờ đầu tư từ Trung Quốc. Các doanh nghiệp phương Tây vẫn duy trì sức cạnh tranh tại Zambia khi Mỹ năm ngoái đã đầu tư 4 tỷ USD vào dự án “Hành lang Lobito” (Lobito Corridor) nhằm thách thức ảnh hưởng của Trung Quốc. Đáp lại, Trung Quốc cam kết đầu tư 5 tỷ USD vào ngành công nghiệp đồng tại Zambia đến năm 2031.
Những khoản đầu tư của Trung Quốc vào Zambia đã giúp nước này trở thành đồng minh của các nhà lãnh đạo Zambia, nhưng cũng là mục tiêu chỉ trích của phe đối lập, trong đó nhiều chính trị gia thường thay đổi quan điểm sau khi lên nắm quyền. Những khoản đầu tư ban đầu đã làm dấy lên các cuộc đụng độ với công nhân mỏ về vấn đề tiền lương và điều kiện lao động bất công. Năm 2018, bạo loạn nổ ra tại Kitwe nhằm chống lại doanh nghiệp Trung Quốc, phản ánh tâm lý bài Trung Quốc ngày càng gia tăng.
Nhiều người Zambia đổ lỗi cho các khoản vay từ Trung Quốc đã làm trầm trọng thêm tình trạng vỡ nợ quốc gia trong đại dịch COVID-19 năm 2020. Tâm lý bài Trung đã giúp Tổng thống Hakainde Hichilema giành chiến thắng áp đảo trong cuộc bầu cử năm 2021. Tuy nhiên, sau khi nhậm chức, Hichilema đã thay đổi lập trường, và Trung Quốc vẫn duy trì mối quan hệ bảo trợ vững chắc với Zambia.
Với mong muốn tăng sản lượng đồng hơn gấp ba, Hichilema sẽ cần thêm tiền từ Trung Quốc. Dù mức độ ủng hộ Trung Quốc tại Zambia đã giảm trong thập kỷ qua, nhưng nhìn chung vẫn khá tích cực.
Tuy nhiên, thảm họa sông Kafue có thể trở thành một điểm quy tụ mới (rallying point) cho làn sóng bài Trung Quốc không chỉ ở Zambia mà còn trên toàn châu Phi. Tại Zambia, một dự luật về môi trường vốn bị các nhóm lợi ích khai thác mỏ trì hoãn, nay lại có khả năng được xúc tiến. Chính phủ Zambia đã bắt đầu đình chỉ hoạt động khai thác ở một số khu vực. Tuy nhiên, nhu cầu về vốn đầu tư từ Trung Quốc, và theo đó là nhu cầu duy trì quan hệ tốt với Bắc Kinh, vẫn chưa thay đổi.
Nhưng nhu cầu đồng từ phía Trung Quốc có thể sụt giảm. Trong bối cảnh Chủ tịch Tập Cận Bình đang đẩy mạnh sản xuất, các nhà máy luyện đồng Trung Quốc đang hoạt động hết công suất. Trong khi đó, ngành bất động sản – lĩnh vực thúc đẩy nhu cầu về đồng – còn chưa chạm đến đáy khủng hoảng.
Cả hai xu hướng trên có thể khiến giá đồng giảm đột ngột như năm 2008 – đẩy Zambia và các nước sản xuất đồng khác vào cảnh kinh tế bế tắc còn môi trường bị tàn phá.
Thỏa thuận về kênh đào Panama.
Trung Quốc đang nỗ lực cản trở kế hoạch của liên doanh do BlackRock của Mỹ đứng đầu nhằm mua lại các cảng tại Kênh đào Panama từ một công ty điều hành tại Hồng Kông. Thỏa thuận này có vẻ là một thắng lợi cho những phát ngôn quyết liệt của Trump. BlackRock cam kết chi 19 tỷ USD để mua lại các cảng, cộng thêm hơn 40 cảng khác trên toàn thế giới từ tay tập đoàn C.K. Hutchison ở Hong Kong thuộc sở hữu của người giàu thứ hai Hồng Kông, tỷ phú Lý Gia Thành (Li Ka-shing).
Tuy nhiên, Trung Quốc đã yêu cầu các cơ quan quản lý kiểm tra kỹ thỏa thuận này. Về mặt luật pháp, Bắc Kinh khó hủy bỏ được thỏa thuận. Nhưng trên thực tế, tài sản của Lý cũng như nhiều ông trùm Hồng Kông khác phần lớn phụ thuộc vào sự ủng hộ của Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ). Trung Quốc có nhiều cách để siết chặt hoạt động kinh doanh của Lý Gia Thành hoặc nhắm vào cá nhân ông.
Lý Gia Thành vốn đã là mục tiêu của ĐCSTQ do bị cáo buộc liên quan đến phong trào dân chủ ở Hồng Kông. Lý có thể sẽ bị Bắc Kinh coi là “người không được hoan nghênh” (persona non grata), trừ khi ông hoàn toàn rút khỏi thoả thuận này.
James Palmer
Nguồn trích: Nghiên Cứu Quốc Tế
https://nghiencuuquocte.org/2025/03/22/hinh-anh-cua-trung-quoc-gap-thach-thuc-sau-su-co-tran-a-xit-tai-zambia/#more-61044
Ảnh minh hoạ: Vận Hội Mới
