ĐỨC LEO XIV, VỊ GIÁO HOÀNG “HƯỚNG NGOẠI”, “THỰC TẾ” VÀ “RẤT QUAN TÂM ĐẾN NGƯỜI NGHÈO”
TS Trần Mỹ Duyệt

Khói trắng đã bốc lên từ ống khói Điện Sistine lúc 6:07 chiều.
Sau đó vào lúc 7:17 chiều theo giờ địa phương Rôma, Thứ Năm ngày 8 tháng Năm, Đức Hồng Y Dominique Mamberti trưởng đẳng phó tế xuất hiện tại balcony Vương Cung Thánh Đường Thánh Phêrô thông báo với toàn thế giới: “Habemus Papam!” Chúng ta đã có Đức Giáo Hoàng. Vị lãnh đạo đáng kính và có uy tín nhất, Đức Robert Francis Prevost. Là Hồng Y của Giáo Hội Rôma thánh thiện, người đã lấy tông hiệu là Leo XIV (Lêô XIV).

Tuổi Trẻ và Ơn Gọi:

Đức Hồng Y Robert Francis Prevost đã đắc cử Giáo Hoàng. Ngài là Giáo Hoàng đầu tiên người Mỹ. Ngài lấy tông hiệu là Lêô XIV. Đức Tân Giáo Hoàng cũng là tu sĩ Dòng Thánh Augustinô, nguyên Tổng Trưởng Bộ Giám Mục, và là người thứ 7 thuộc Dòng Thánh Augustinô lên ngôi giáo hoàng.

Robert Francis Prevost sinh ngày 14 tháng Chín 1955 ra tại Chicago, Illinois, Hoa Kỳ trong một gia đình di dân. Song thân ngài là Louis Marius Prevost, một người Pháp lai Ý, và Mildred Martínez, người gốc Tây Ban Nha. Ông Louis làm giám thị của một trường trong khu vực Chicago. Ông cũng từng phục vụ trong Hải Quân thuộc thế chiến II. Mẹ ngài là một thủ thư viện. Bà nhiệt thành với sinh hoạt giáo xứ Đức Maria Lên Trời, thành viên hội Bàn Thánh và Hội Kinh Mân Côi, cũng như ca đoàn. Ngài có hai anh là Louis Martín và John Joseph. Về xuất xứ cá nhân, trước Mật Nghị Hồng Y, ngài nói với đài truyền hình Ý RAI rằng mình lớn lên trong một gia đình nhập cư: “Tôi sinh ra ở Mỹ… Nhưng ông bà tôi đều là người nhập cư, người Pháp, người Tây Ban Nha… Tôi lớn lên trong một gia đình Công Giáo đạo đức, cả cha mẹ tôi đều rất tích cực tham gia các hoạt động của giáo xứ.”

Tuổi trẻ, ngài theo học Tiểu Chủng Viện các cha Dòng Thánh Augustinô, và sau đó Đại Học Villanova ở Pennsylvania. Năm 1977, ngài tốt nghiệp cử nhân Toán và cũng theo học Triết học. Ngoài tiếng Anh, ngài nói được tiếng Tây Ban Nha, tiếng Ý, tiếng Pháp và tiếng Bồ Đào Nha. Ngài cũng đọc hiểu được tiếng Latin và tiếng Đức.

Ngày 1 tháng Chín 1977, Robert Prevost gia nhập Tập Viện Dòng Thánh Augustinô (OSA) tại Saint Louis, tỉnh dòng Đức Bà Chỉ Bảo Đàng Lành ở Chicago. Ngài tuyên khấn lần đầu ngày 2 tháng Chín 1978, và tuyên khấn trọn đời ngày 29 tháng Tám 1981.

Sau đó ngài theo học thần học tại The Catholic Theological Union tại Chicago. Năm 27 tuổi, ngài được bề trên gửi qua Rôma theo học Giáo Luật tại Pontifical University of Saint Thomas Aquinas (Angelicum). Ngài được thụ phong linh mục ngày 19 tháng Sáu 1982 tại The Augustinian College of Saint Monica bởi tay Tổng Giám Mục Jean Jadot.  

Trong khi đang chuẩn bị luận án Tiến Sỹ, ngài được gửi qua truyền giáo tại Chulucanas, Piura, Peru (1985-1986). Năm 1987, ngài trình luận án với đề tài “The role of the Local Prior in the Order of Saint Augustine” (Vai Trò Của Bề Trên Địa Phương Trong Dòng Augustinô), và được bầu làm giám đốc ơn gọi và truyền giáo Tỉnh Dòng “Đức Bà Chỉ Bảo Đàng Lành” ở Olympia Fields, Illinois, đồng thời phụ trách mục vụ ơn gọi và giám đốc điều hành các công tác tông đồ của Tỉnh Dòng tại Hoa Kỳ đến hết năm 1988.

Phần lớn thời gian sự phục vụ của ngài là truyền giáo ở Nam Mỹ. Tại Peru, ngài làm bề trên cộng đoàn cho đến năm 1992; rồi làm giám đốc chủng viện Augustinô tại Trujillo từ 1988 đến năm 1998, kiêm giáo sư Giáo Luật, Luân Lý và Giáo Phụ tại Chủng Viện của các giáo phận San Carlo và San Marcello. Ngài cũng làm giám học, giám đốc của chủng viện giáo phận Trujillo một năm, thẩm phán tòa án và thành viên Hội Đồng Cố Vấn Tổng Giáo Phận Trujillo.

Ngài thành lập, điều hành giáo xứ Đức Mẹ Là Mẹ Giáo Hội mà ngày nay là giáo xứ Thánh Rita da Cascia từ năm 1988 đến năm 1999. Từ năm 1992 ngài còn quản nhiệm giáo xứ Đức Mẹ Montserrat.

Năm 1999 ngài trở về Chicago làm Bề Trên Giám Tỉnh của Tỉnh Dòng Chicago. Ngày 14 tháng Chín 2001, ngài được bầu làm Bề Trên Tổng Quyền của Dòng và ngài giữ chức vụ này trong hai nhiệm kỳ 6 năm cho đến ngày 4 tháng Chín 2013. Sau đó, ngài giữ chức giám đốc đào tạo tại Tu viện Thánh Augustinô ở Chicago, Cố Vấn I và Phó Giám Tỉnh của Tỉnh Dòng Đức Mẹ Chỉ Bảo Đàng Lành.

Nhưng ngày 3 tháng Mười Một 2014, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã bổ nhiệm ngài làm Giám Quản Tông Tòa giáo phận Chiclayo và Giám Mục hiệu tòa Sufar. Bốn ngày sau, ngài đã tiếp quản sứ vụ trước sự hiện diện của Đức TGM James Patrick Green, Sứ Thần Toà Thánh tại Peru và của Hội Đồng Cố Vấn. Ngài được tấn phong Giám Mục ngày 12 tháng Mười Hai 2014 tại thánh đường Santa Maria ở Chiclayo, và ngày 26 tháng Chín 2015 ngài chính thức trở thành Giám Mục của Giáo Phận Chiclayo. Ngoài quốc tịch Hoa Kỳ, ngài cũng mang quốc tịch Peru.

Từ tháng Ba 2018 đến tháng Giêng 2023, ngài là Đệ Nhị Phó Chủ Tịch của Hội Đồng Giám Mục Peru, kiêm Chủ Tịch Ủy Ban Văn Hóa và Giáo Dục, và là thành viên Hội Đồng Kinh tế. Vào ngày 15 tháng Tư 2020, ngài được Đức Giáo Hoàng Phanxicô bổ nhiệm làm Giám Quản Tông Tòa Callao. Ngài giữ chức vụ này đến ngài 26 tháng Năm 2021.

Tại Rôma, ngài là thành viên Bộ Giáo Sỹ kể từ ngày 13 tháng Bảy 2019 và Bộ Giám Mục kể từ ngày 21 tháng Mười Một 2020. Ngày 30 tháng Giêng 2023, ngài chính thức được Đức Giáo Hoàng Phanxicô bổ nhiệm Tổng Trưởng Bộ Giám Mục và Chủ Tịch Ủy Ban Giáo Hoàng về Châu Mỹ Latinh, đồng thời phong cho ngài chức danh Tổng Giám Mục-Giám Mục danh dự của Chiclayo. Ngài bắt đầu nắm giữ cả hai chức vụ vào ngày 12 tháng Tư 2023. Ngoài ra, ngài còn được bổ nhiệm làm thành viên Bộ Giáo Lý Đức Tin, Bộ Các Giáo Hội Đông Phương, Bộ Đời Sống Thánh Hiến và các Tu Đoàn Tông đồ, Bộ Văn Hóa và Giáo Dục, Bộ Rao Giảng Tin Mừng, Ủy Ban Giải Thích Văn Bản Lập pháp và Ủy Ban Giáo Hoàng về Thành quốc Vatican.

Ngày 9 tháng Bảy 2023, Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã vinh thăng ngài lên hồng y đẳng phó tế, và ngày 6 tháng Hai 2025 được nâng lên hàng hồng y đẳng giám mục, làm Giám Mục Danh Dự của Albano, một giáo phận ngoại ô Rôma.

Sứ Vụ Phêrô:

Giáo Hoàng Lêô XIV được xem là người ủng hộ sự tiếp nối các cải cách của Giáo Hoàng Phanxicô.   Một người bạn cùng phòng trước đây của ngài, Linh mục John Lydon, đã mô tả rằng ngài là người “hướng ngoại”, “thực tế” và “rất quan tâm đến người nghèo”.

Những lời đầu tiên của ngài với tư cách là Giáo Hoàng là “Bình an cho anh em.” Ngài nói với mọi người đang chào đón ngài từ ban công Vương Cung Thánh Đường Thánh Phêrô: “Đây là lời chào đầu tiên từ Chúa Phục Sinh, và tôi cũng muốn gửi lời chào bình an này tới trái tim và gia đình anh chị em và tất cả mọi người, bất kể họ ở đâu; và tất cả mọi dân tộc, và toàn thể trái đất: Bình an cho anh chị em.” Ngài có ý truyền tải thông điệp tới các tín hữu về việc xây dựng cầu nối, hòa bình và đối thoại “mà không sợ hãi”.  

Là chủ chăn của 1,4 tỷ người Công Giáo khắp thế giới, Đức Giáo Hoàng Lêô XIV đã cho thấy tầm nhìn của ngài về một Giáo Hội “xây dựng những nhịp cầu và tham gia vào đối thoại.” Trong đó mọi người “thể hiện lòng bác ái” và “đối thoại với nhau bằng tình yêu thương.”

Trước đó, trong cuộc phỏng vấn của Vatican News liền sau khi trở thành Tổng Trưởng Bộ Giám Mục, ngài nói: “Tôi vẫn coi mình là một nhà truyền giáo. Ơn gọi của tôi, giống như các Kitô hữu khác, là trở thành một nhà truyền giáo, để công bố Phúc Âm khắp mọi nơi.” Tuy ngài không nêu rõ những quan điểm và lập trường của ngài, nhưng ngài được cho là rất gần với tầm nhìn của Đức Phanxicô về môi trường, tiếp cận người nghèo và người di cư, và gặp gỡ mọi người ở nơi họ đang ở. Theo ngài, “giám mục không được coi là một hoàng tử nhỏ ngồi trong vương quốc của mình”. 

Những khủng hoảng hiện nay, và sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân túy (populism) và độc tài toàn trị (authoritarianism) khắp thế giới đang đòi hỏi tầm nhìn của vị tân giáo hoàng. Ngài cũng phải đối phó với những khủng hoảng nội bộ, luật độc thân linh mục, nữ giới làm linh mục, và tệ nạn ấu dâm trong Giáo Hội mà Đức Giáo Hoàng Phanxicô đã phải mất nhiều năm giải quyết nhưng vẫn còn tồn đọng.

Tông Hiệu:  

Tân Giáo Hoàng chọn tông hiệu Lêô XIV. Theo Kinh Thánh, Thánh Phêrô, một trong 12 tông đồ của Chúa Giêsu, được Chúa đổi tên từ tên khai sinh là Simon, nhưng điều này diễn ra trước khi ông được coi là Giáo Hoàng đầu tiên. 500 năm sau, truyền thống chọn tông hiệu của những người  kế vị Thánh Phêrô mới hình thành. Lịch sử cho thấy, khi Giáo Hoàng Gioan II không dùng tên khai sinh là Mercurius, vì cho rằng tên ngài quá giống vị thần ngoại giáo Mercury. Giáo Hoàng tiếp theo đổi tên là Peter Canepanova, người chọn tông hiệu Gioan XIV vào thế kỷ 10 để tránh mang tên Giáo Hoàng Peter II (Phêrô II).  

Theo Liam Temple, Phó Giáo Sư Lịch Sử Công Giáo thuộc Đại Học Durham, Anh, các giáo hoàng sẽ không chọn tông hiệu là Peter, vì muốn bày tỏ sự tôn kính với Giáo Hoàng đầu tiên, nhưng cũng có thể do lời tiên tri tồn tại hàng thế kỷ rằng Giáo Hoàng Phêrô II sẽ là Giáo Hoàng cuối cùng.  

Temple cho rằng “Việc chọn tông hiệu đôi khi chịu ảnh hưởng từ các giáo hoàng tiền nhiệm, những người từng dẫn dắt Giáo Hội qua khủng hoảng, thúc đẩy cải cách hoặc có ảnh hưởng lớn, dù không phải lúc nào cũng vậy.”

Lịch sử Giáo Hội cho thấy Gioan là tông hiệu phổ biến nhất được 21 giáo hoàng lựa chọn. Giáo Hoàng Benedict XVI (triều đại 2005-2013) đã chọn tông hiệu này để tôn vinh Thánh Bênêđíctô và Giáo Hoàng Bênêđíctô XV, người đứng đầu Vatican trong Thế chiến I, nhằm thể hiện cam kết với hòa bình, hòa giải. Ngoài ra một số khác mang các tông hiệu như: Gregory 16 vị, Clement 14 vị, Innocent 13 vị, Pius 12 vị, Stephen 9 vị, Boniface 8 vị, Urban 8 vị, Alexander 7 vị, Adrian 6 vị, và Paul 6. Lịch sử cũng ghi nhận có 44 tông hiệu chỉ được sử dụng một lần, gần đây nhất là Giáo hoàng Francis.

Giáo sư Temple đánh giá tông hiệu Lêô có thể phản ánh mong muốn tiếp tục con đường cải cách. Nó gợi nhớ Giáo Hoàng Lêô XIII, nổi tiếng vì thúc đẩy công bằng xã hội, thu nhập xứng đáng cho người lao động và điều kiện lao động an toàn. Đặc biệt, với Thông Điệp Rerum Novarum của ngài có ảnh hưởng về người lao động, đến nhấn mạnh đến giá trị của việc làm và phẩm giá của người lao động. Điều này cũng có thể nhắc đến vị Giáo hoàng đầu tiên mang tên Lêô, người kết thúc triều đại giáo hoàng vào năm 461, đã gặp Attila người Hung và thuyết phục ông ta không tấn công Rome. Đức Hồng Y Seán Patrick O’Malley, nguyên Tổng Giám Mục Boston đã viết trên blog của mình rằng vị giáo hoàng mới “đã chọn một cái tên gắn liền với di sản công bằng xã hội của Đức Giáo Hoàng Lêô XIII, người đã cai quản Giáo Hội vào thời điểm thế giới có những biến động lớn, thời kỳ cách mạng công nghiệp, sự khởi đầu của chủ nghĩa Marx và làn sóng di cư rộng rãi”.

Tầm Nhìn và Quan Điểm:

Khi Đức Giáo Hoàng Lêô XIV xuất hiện trên ban công của Vương Cung Thánh Đường Thánh Phêrô, mặc chiếc áo choàng đỏ truyền thống của giáo hoàng – chiếc áo choàng mà Đức Giáo Hoàng Phanxicô – trước đó đã chọn không mặc sau khi được bầu vào năm 2013. Đây có thể được coi như dấu chỉ rằng ngài có chung quan điểm với Giáo Hoàng Phanxicô về xã hội, người nghèo và môi trường. Quan điểm này cũng có thể đến từ kinh nghiệm liên quan đến Mỹ Latin của ngài cũng thể hiện sự tiếp nối sau một vị giáo hoàng đến từ Argentina.

Ngài được cho là người từng đi qua những mái nhà tranh của Trujillo, vượt suối băng rừng giữa mùa lũ để mang thuốc men đến với người bệnh. Ngài đã dùng chính chiếc áo của mình để che tượng Hài Nhi Giêsu giữa đêm Giáng Sinh giá lạnh khi mái nhà thờ đã bị gió cuốn bay. Thời gian làm Giám mục tại Chiclayo, đã có lần ngài đi bộ hơn hai mươi cây số để dâng Thánh Lễ cho một cộng đoàn bị cô lập sau lở đất. Một lần khác, ngài ôm tượng Đức Mẹ, tay xách giỏ thuốc, lội giữa dòng nước xiết để đến với một ngôi làng nhỏ bị mưa lớn chia cắt hoàn toàn.

Ngài dùng phần lớn đồng lương cá nhân để mua lương thực, thuốc men, vở và áo ấm cho trẻ em nghèo. Ngài từng nhịn ăn bữa ăn duy nhất trong ngày để dành phần đó cho một bà mẹ trẻ đang mang thai không có gì trong bụng. Rửa chân cho người già, lau mặt cho những đứa trẻ bị sốt, và nắm chặt tay những người hấp hối trong trại phong, ngài là một mục tử hiền lành chỉ biết lắng nghe mà không cần nói nhiều, hiểu được nỗi đau mà không cần ai phải diễn giải. Người luôn đến bất cứ lúc nào ai đó đau khổ, bất kể là sáng sớm hay đêm khuya, giữa nắng gắt hay trong cơn giông.

Trước Mật Nghị Hồng Y, phát ngôn viên Vatican Matteo Bruni cho biết rằng trong các cuộc họp của Hồng Y Đoàn những ngày trước mật nghị, các ngài đã nhấn mạnh sự cần thiết của một giáo hoàng có “tinh thần tiên tri, có khả năng dẫn dắt một Giáo Hội không khép kín mà biết cách đi ra ngoài kia và mang ánh sáng đến một thế giới đầy tuyệt vọng”. Theo các chuyên gia, việc chọn tông hiệu Lêô cho thấy ngài quan tâm đến các vấn đề cấp thiết của xã hội. Đài Truyền hình ABC7 News đã có cơ hội đặc biệt phỏng vấn ông Louis Prevost, anh cả của Đức Tân Giáo Hoàng hiện sống tại tiểu bang Florida, Hoa Kỳ, và ông này đã chia sẻ: “Roberto luôn nói rằng Giáo Hội không phải là một pháo đài, mà là một bệnh viện dã chiến, nơi mọi người được chữa lành.” Tư tưởng này cùng quan điểm với Đức Cố Giáo Hoàng Phanxicô.

Về quan điểm biến đổi khí hậu, ngài cho rằng đã đến lúc chuyển “từ lời nói sang hành động.” Ngài nói, “quyền thống trị thiên nhiên” không nên trở thành “độc đoán”. Và kêu gọi nhân loại xây dựng “mối quan hệ tương hỗ” với môi trường.

Quan điểm của ngài về cộng đồng LGBT chưa rõ ràng, nhưng một số nhóm, bao gồm cả Hồng Y Đoàn bảo thủ, tin rằng ngài có thể ít chào đón những nhóm này hơn Giáo Hoàng Phanxicô. Tuyên bố của người tiền nhiệm cho phép ban phước lành cho các cặp đồng tính và những người trong “tình huống bất thường” khác, theo ngài nó cho thấy sự cần thiết của các giám mục trong việc diễn giải các chỉ thị phù hợp với bối cảnh và văn hóa địa phương. Ngài không tỏ ra ủng hộ Tuyên Ngôn Fiducia Supplicans.

Đối với nữ quyền trong Giáo Hội, ngài đã ủng hộ quyết định của Đức Giáo Hoàng Phanxicô cho phép phụ nữ lần đầu tiên tham gia Bộ Giám Mục, cho họ ý kiến về các cuộc bổ nhiệm này. Năm 2023, ngài nói với Vatican News: “Trong nhiều trường hợp, chúng tôi thấy rằng quan điểm của họ giúp tăng tính đa chiều.” Và năm 2024, ngài nói với Catholic News Service rằng sự hiện diện của những người phụ nữ đó “đóng góp đáng kể vào quá trình nhận định để tìm ra những người mà chúng tôi hy vọng là những ứng viên tốt nhất để phục vụ Giáo Hội trong sứ vụ giám mục”.

Trước khi mật nghị bắt đầu, Hồng Y Robert Francis Prevost được nhiều nhà quan sát đánh giá là ứng viên có thể đảm nhận vai trò làm cầu nối giữa các thế giới khác nhau: “Nhân loại cần đến Đức Kitô như một nhịp cầu để được Thiên Chúa và tình yêu của Ngài chạm đến. Xin hãy giúp chúng tôi, và giúp nhau, bắc những nhịp cầu.” Đức Thánh Cha Lêô đã nói những lời này trong Thông Điệp đầu tiên của ngài khi xuất hiện tại ban công Vương Cung Thánh Đường Thánh Phêrô.

TS Trần Mỹ Duyệt

__________

Tài liệu:

Tham khảo, tổng hợp và trích dẫn từ:

-Lm. Phêrô Nguyễn Văn Khải. “Tiểu sử Đức Tân Giáo Tông Leo xiv”.

-https://collegeofcardinalsreport.com/…/robert-francis…/

-https://en.wikipedia.org/wiki/Pope_Leo_XIV

-Maria Nguyễn Thùy Trang .“Lời tâm sự của một người Công Giáo khi Đức Leo thứ mười bốn được bầu làm giáo hoàng.”