Từ tháng 2/2022 truyền thông Mỹ đã nói đến Ukraine hầu như hằng ngày, còn từ một tháng rưỡi qua, Ukraine đã biến khỏi trang đầu của báo chí và hầu như bị quên lãng. Chỉ thấy nói đến yểm trợ Israel.
Nhìn chung, 65% người dân Mỹ cho rằng Washington nên công khai ủng hộ Israel. Và điều đó đúng với đa số thuộc cả hai đảng: 77% Cộng hòa và 69% Dân chủ (NPR 13/10/2023).
Ngày 5/11/2023 chính TT Zalensky đã phải phàn nàn: “Gaza đã khiến chiến tranh Ukraine không còn là trọng tâm chú ý của thế giới.”
Hai cuộc chiến Việt Nam và Ukraine là khác hẳn nhau về bản chất lẫn vai trò của Mỹ, nhưng về góc độ viện trợ thì có những điểm giống nhau. Năm 1973 khi bão tố đến từ trung Đông thì nguồn lực của Mỹ từ Miền Nam Việt Nam đã đổ dồn vào Israel tới mức mà người ta nói là “Nixon đã cứu Israel” (Nixon saved Israel).
Động thái này làm cho Sài Gòn bị hụt hẫng về viện trợ. Trong cuốn Khi Đồng Minh Tháo Chạy chúng tôi đã đưa ra bằng chứng về việc viện trợ quân sự Mỹ cho VNCH đang từ 2.1 tỷ USD năm 1972/1973 xuống chỉ còn 700 triệu USD cho năm 1974/1975, và ngân khoản 1.4 tỷ USD bị cắt đã chạy thẳng sang Do Thái.
Bây giờ, khi cuộc chiến Hamas-Israel vừa bùng nổ thì TT Joe Biden đã vội vàng tuyên bố: “Mỹ sẽ đứng sát cánh với Israel.”
Liệu trận chiến ở Trung Đông đang gia tăng có làm cho Ukraine bị một cú sốc nặng về viện trợ ?
Nhìn lại lịch sử VNCH và bối cảnh chính trị, kinh tế của nước Mỹ hiện nay chúng tôi cho rằng cái đà tăng viện trợ quân sự của Mỹ cho Ukraine chắc chắn sẽ bị khựng lại. Và nếu cuộc chiến lan rộng và kéo dài qua năm 2024 thì nó còn có thể bị giảm sút.
Vì khoản tiền mà Quốc Hội Mỹ đã chấp thuận cho Ukraine chưa tháo khoán hết cho nên ngay trước mắt thì TT Zalensky vẫn còn nhận được viện trợ, thí dụ như vào ngày 15/10/2023 Washington tuyên bố ‘tăng’ thêm 725 triệu USD quân viện cho Ukraine.
Rồi ngày 20/11/2023 Bộ Trưởng Quốc Phòng Lloyd Austin đã bất chợt thăm Kyiv và lại tuyên bố ‘tăng’ thêm 100 triệu USD cho Ukraine. Văn phòng TT Zalensky cho phát đi tấm ảnh chụp ông Austin mỉm cười bắt tay ông Zelenskiy và lời phát biểu: “Thông điệp mà tôi mang đến cho ông hôm nay, thưa Tổng thống, là Hoa Kỳ luôn ở bên ông. Chúng tôi sẽ ở bên cạnh ông trong một chặng đường dài.”
Cho nên, mùa Thu và Đông năm 2023 TT Volodymir Zalesnky chưa bị sốc nặng như TT Nguyễn Văn Thiệu vào mùa Thu, Đông năm 1973. Nhưng nếu Iran, rồi những nước khác trong khối Ả Rập dính líu vào cuộc chiến Israel – Hamas (như đang bắt đầu xảy ra) thì chuyện gì sẽ xảy ra khi 2023 khép lại và 2024 mở ra thì đó lại là một vấn đề khác: cả về lượng (số tiền viện trợ) cả về phẩm (loại khí giới, quân cụ viện trợ) sẽ có thể chuyển hướng mạnh.
Vì sao như vậy?
Trước hết là những lợi thế của Ukraine so sánh với VNCH:
- Ukraine có được sự ủng hộ thuần nhất và mạnh mẽ: cả Quốc Hội, cả Hành Pháp đều nhất mực về sự yểm trợ. Cho tới tháng 10/2023 thì tại QH: cả hai Đảng Dân Chủ và Cộng Hòa đều nhất trí, một sự việc rất hiếm hoi. Còn đối với VNCH thì ngược lại, đã phải đối đầu với bi kịch QH Mỹ “chạy làng” (welched) – dùng lời của Bộ Trưởng QP Mỹ James Schlesinger.
- Mỹ không bị tổn thất về nhân mạng: cuộc chiến Việt Nam khác hẳn với cuộc chiến Ukraine cả về bản chất cả về vai trò của Mỹ. Ukraine không đem lại mâu thuẫn trong nội bộ nước Mỹ như biểu tình chống chiến tranh Việt Nam vì tuy Mỹ viện trợ nhưng không đem quân tới Ukraine, cho nên không có tổn thất lớn về nhân mạng Mỹ như ở Việt Nam.
- Chỗ đứng của Ukraine đối với quyền lợi của Hoa Kỳ là cao vì đối với quyền lợi Mỹ thì Ukraine 2023 vẫn là tiền đồn ở Âu Châu để canh gác cho NATO, ngăn chận Nga Xô. Còn vai trò của Sài Gòn là tiền đồn của “Thế Giới Tự Do” thì đã chấm dứt vào năm 1973 khi Cố vấn Henry Kissinger lập mưu để bức tử VNCH. Khi Hoa kỳ mở cửa Bắc Kinh thì tất phải đóng cửa Sài Gòn, bắt được tay ông Mao thì tất phải buông tay ông Thiệu.
- Một lợi thế khác: Quốc Hội Mỹ đã cam kết một ngân khoản lớn là 46,6 tỷ USD cho Ukraine xong rồi, và sự thành công tuy là tương đối của TT Zalensky trong chuyền đi Mỹ để vận động vào cuối năm 2022. QH đã đồng loạt vỗ tay chào đón.
Những bất lợi cho Ukraine
Tuy nhiên, ngoài những lợi thế như trên thì lại có những bất lợi tiềm ẩn:
- Thế lực về kinh tế, tài chính của người Israel ở Mỹ là rất mạnh, cả về tài chính cả về lobby và đối với giới truyền thông. Bởi vậy nếu phải rút các nguồn tài lực từ Ukraine về để giúp cho Do Thái thì Mỹ sẽ không ngần ngại làm. Nói cách khác, cuộc chiến Israel-Hamas sẽ không còn là một cuộc chiến của nước ngoài mà sẽ là một cuộc chiến của nước Mỹ. Điều này có thể thấy rõ trong tháng qua khi giới truyền thông Hoa Kỳ đã ủng hộ Do Thái như thế nào.
- Bầu cử tổng thống Mỹ 2024 : các ứng cử viên chức tổng thống Hoa Kỳ thường hay cần đến sự ủng hộ của người Mỹ gốc Do Thái về phương diện đóng góp tiền bạc và quảng cáo qua truyền thông. Dù cuộc bầu cử sẽ diễn ra vào mùa Thu 2024, mùa bầu cử đã bắt đầu diễn ra khi mỗi Đảng tuyển chọn ứng cử viên của mình.
- Vì Israel đã bắt đầu tấn công Gaza “cả trên không, trên đất và trên biển” như tuyên bố nên cuộc chiến đang lây lan nhanh chóng. Nó đã bắt đầu tác động tới Lebanon, Jordan, Syria và nhất là Iran. Trong trường hợp khối Ả Rập nhảy vào thì dù trực tiếp hay gián tiếp Mỹ sẽ bị lôi cuốn vào cuộc chiến, mặc dù TT Biden đã tuyên bố rằng “Mỹ sẽ không tham chiến.”
- Cân nhắc chiến lược của Mỹ: Hoa Kỳ có thể đánh giá vị thế của mình trong các cuộc xung đột khác nhau dựa trên những cân nhắc chiến lược mở rộng. Ví dụ như nếu chính sách giảm căng thẳng với Nga Xô (để cân bằng với Trung Quốc) trở thành ưu tiên của Mỹ thì tất sẽ ảnh hưởng đến sự hỗ trợ của Mỹ dành cho Kiev. Nhớ lại năm 1973, khi TT Nixon và Cố vấn Kissinger đưa chiến lược “détente” (giảm nhiệt) với Liên Xô làm ưu tiên của Mỹ (để cân bằng với Trung Quốc) thì nó đã ảnh hưởng sâu rộng tới tài trợ dành cho VNCH.
- Mỹ khó có thể đối đầu với nhiều mặt trận cùng một lúc: từ Thái Bình Dương tới Địa Trung Hải. Một ‘Báo cáo cho QH Mỹ từ Ủy Ban Tư Thế Chiến lược (Strategic Posture Commission)’ vừa được đưa ra để phân tích tình hình và đi tới kết luận là Mỹ cần phải gấp rút tăng khả năng quân sự thêm nữa vì khó có thể đủ nguồn lực để đối mặt với Trung Quốc về vấn đề Đài Loan và các vấn đề khác cũng như xung đột ngày càng tồi tệ với Nga, và về việc Nga xâm chiếm Ukraine. Điều này có nghĩa là trong khi chờ đợi để phát triển thêm sức mạnh thì một phần của nguồn lực hiện nay sẽ chảy vào Trung Đông và nguồn lực cho Ukraine sẽ bị vơi đi.
- Yếu tố Henry Kissinger: khi cuộc chiến Yum Kippur 1973 xảy ra, TT Nixon ra lệnh cho Bộ Quốc Phòng cấp tốc gửi thiết bị và các máy bay cho Do Thái. Bộ trưởng QP lúc ấy là James Schlesinger (ông thầy dạy tôi trên 7 năm ở University of Virginia) cứ chần chừ vì cho rằng nếu chỉ gửi một số lượng nhỏ máy bay thì sẽ gây ít khó khăn hơn đối với Ai Cập, Syria và Liên Xô.
Nhưng phản ứng của TT Nixon là “ dù chỉ gửi 3 chiếc máy bay hay 30 máy bay thì cũng vẫn bị bị chỉ trích.” Cho nên, theo ông viết lại trong hồi ký: “Tôi gọi cho Schlesinger và nói với ông ấy rằng tôi hiểu mối quan tâm của ông ấy…nhưng tôi sẽ chấp nhận hoàn toàn trách nhiệm cá nhân nếu hậu quả của hành động này là nước Mỹ phải cách xa khối Ả Rập và bị cắt nguồn cung cấp dầu lửa”
Sau đó, Kissinger lại báo cáo rằng “Có sự bất đồng ý kiến tại Ngũ Giác Đài về việc nên sử dụng loại máy bay nào cho cuộc không vận, tôi hết sức bực tức và nói với Kissinger, “Khốn kiếp, hãy sử dụng mọi chiếc chúng ta có. Hãy bảo họ gửi đi mọi thứ có thể bay được” (Goddamn it, use every one we have. Tell them to send everything that can fly).
Giai thoại trên đây cho thấy quyền lực và ảnh hưởng lớn mạnh của Kissinger. Ông luôn ủng hộ Do Thái vì ông ta là người Do Thái. Vừa mới đây, ngày 12/10/2023 khi Hamas cho biết họ sẽ giết những con tin mà không báo trước nếu Israel tấn công Gaza. Dù ở tuổi 100, Henry Kissinger vẫn tỉnh táo và lên tiếng ngay: “Israel không thể nhượng bộ trước sự đe dọa của Hamas đối với con tin” (Israel can’t yield to Hamas threat to kill hostages). Lời khuyên có nghĩa là Israel phải tấn công toàn bộ miền Gaza dù trên 200 con tin sẽ có thể bị giết.
§ Ukraine và Israel đều cần các loại vũ khí tối tân của Mỹ: bước vào giai đoạn gay go nhất của cuộc phản công, Ukraine đang cần nhiều đạn pháo, thiết bị chống tên lửa và khí giới tối tân của Mỹ. Ngày 22/9/2023 TT Biden tuyên bố đã gửi 31 xe tăng Abrams cho Ukraine và nói loại này “có khả năng cao nhất thế giới” (the most capable tanks in the world). Đó là tuyên bố trước khi xung đột Hamas-Israel xảy ra. Bây giờ mong muốn của Ukraine có thêm xe tăng Abrams, hệ thống tên lửa Patriot có thể xung đột với yêu cầu của Israel.
- Lợi thế của Nga Xô: trong tuần qua truyền thông quốc tế đã bình luận nhiều về cái lợi chiến thuật bất ngờ cho TT Putin do cuộc chiến Trung Đông. Nó đã giúp Putin về hai mặt: thứ nhất, chuyển hướng sự quan tâm của Mỹ và Phương Tây từ Ukraine tới Trung Đông; và thứ hai, giúp đẩy Mỹ ra khỏi Trung Đông (vì khối Ả rập sẽ tăng thêm sự hận thù đối với Mỹ) như Putin từng mong muốn.
- Dân Chủ hay Cộng Hòa sẽ thắng cử 2024? Đây là một mối quan ngại
không nhỏ đối với Ukraine vì nước này đã phải dựa phần lớn vào viện trợ Hoa Kỳ để tiếp tục cuộc chiến tới nay. Nhưng ngân sách Mỹ đang trong hoàn cảnh khó khăn, kinh tế lại đình đốn (vì lạm phát và tiền lời còn rất cao) đang khi nợ công tăng lên mạnh. Nếu như ứng cử viên của Đảng Cộng Hòa thắng cử thì có thể sẽ bất lợi cho Ukraine.
Trong bối cảnh ấy, nhiều thành viên trong Đảng Cộng Hòa đã có lập trường ngừng tăng thêm viện trợ cho quốc gia này.
Lý do để giảm viện trợ
Nhìn lại lịch sử VNCH, Mỹ thường dùng lý do tham nhũng để cắt viện trợ. Hiện tượng này xảy ra ngay từ thời TT Ngô Đình Diệm (1955-1963). Đến thời TT Nguyễn Văn Thiệu thì chúng tôi được chứng kiến ngay tại Dinh Độc Lập.
Từ sau Hiệp Định Paris (ký ngày 27/1/1973) báo chí ở New York, Washington – và một số trong 24 nhật báo ở Sài Gòn – đã nặng lời cáo buộc Chính phủ VNCH là tham nhũng.
Đến mùa Xuân 1975 khi VNCH yêu cầu QH Mỹ vẵn hồi số 300 triệu USD bị cắt (làm cho quân đội không còn đủ tiền để mua những thứ cần thiết dù là thuốc men hay băng cứu thương), một phái đoàn QH Mỹ tới Sài Gòn để thẩm định.
Sau khi đi thăm viếng các nơi, phái đoàn trở về Sàigòn họp với TT Thiệu tại Dinh Độc Lập ngày thứ Sáu 28/2/1975 để đúc kết tình hình. Chúng tôi cùng tham dự để ghi chép và giúp ông về Anh ngữ những khi cần. Ông Thiệu hy vọng rằng sau khi đúc kết tình hình và được hoàn toàn tự do đi mọi nơi, gặp những thành phần lên án chính phủ tham nhũng, v.v. phái đoàn sẽ có ít nhất là một vài phát biểu có chút thiện cảm đối với Miền Nam. Nhưng ngược lại, cuộc họp đã trở nên hết sức căng thẳng. Không thấy phái đoàn nói gì về nhu cầu viện trợ, mà chỉ đặt ra những câu hỏi rất khiêu khích. Tôi còn giữ được cuốn sổ tay ghi lại từng chữ những câu hỏi như: “Ông muốn viện trợ kinh tế mãi sao? Chừng bao lâu nữa?”.
Một câu khác: “Chúng tôi nghĩ rằng viện trợ Hoa Kỳ sẽ tùy thuộc vào một số yếu tố, như việc thả tù binh chính trị, chống tham nhũng… Quý vị đã làm gì cho các vấn đề này? Chúng tôi rất quan tâm.”
Sau gần 50 năm rồi mà mỗi khi nhớ lại cuộc họp này, bộ mặt căng thẳng của TT Thiệu hôm ấy vẫn còn hiện lên rõ ràng trong trí nhớ chúng tôi.
Bây giờ thì truyền thông Mỹ và cả một số dân biểu QH cũng đã bắt đầu nói đến chính phủ Kyiv tham nhũng.
Ngày 22/9/2023 cựu Chủ tịch Hạ Viện Kevin McCarthy đã phát biểu: “Tôi có một câu hỏi dành cho ông Zalensky: trách nhiệm giải trình ở đâu đối với số tiền chúng tôi đã chi ra?” Và ông McCarthy đã gạt bỏ câu hỏi về việc cam kết tài trợ thêm cho hoạt động phòng thủ của Ukraine.
Ngày 10/10/2023 NPR đưa tin “Một số thành viên trong Quốc Hội cho rằng tham nhũng ở Ukraine là lý do để cắt viện trợ của Mỹ.”
Bài học nào cho TT Zalensky?
Ngày 30/9/2023 sau khi QH thông qua dự luật ngân sách tạm thời (để tránh việc chính phủ phải đóng cửa) mà không có ngân khoản cho Ukraine, TT Biden liền cho tổ chức một cuộc gọi khẩn cấp với các nhà lãnh đạo thế giới để trấn an họ – và TT Zalensky – về việc ông tiếp tục ủng hộ Ukraine.
Người phát ngôn Hội đồng An ninh Quốc gia John Kirby cho biết: “Tổng thống tái khẳng định cam kết mạnh mẽ của Hoa Kỳ trong việc hỗ trợ Ukraine để nước này tự vệ trong thời gian cần thiết, giống như mọi nhà lãnh đạo khác ‘Cuộc đàm luận bao gồm các nguyên thủ quốc gia và ngoại trưởng từ Canada, Đức, Ý, Nhật Bản, Ba Lan, Romania, Pháp và Vương quốc Anh, cũng như các nhà lãnh đạo hàng đầu của NATO và Ủy ban châu Âu, ông nói (New York Post 3/10/2023).
Khi xung đột Irsrael – Hamas bùng nổ ngày 7/10/2023, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin vội vàng cho biết tại cuộc họp với các bộ trưởng quốc phòng NATO: “Chúng tôi có thể và sẽ sát cánh cùng Israel, ngay cả khi chúng tôi sát cánh cùng Ukraine”.
Ngoài những tuyên bố công khai của giới chức Hoa Kỳ, cũng có khả năng (dù khộng thể kiểm chứng) là trong hậu trường thì TT Zalensky cũng đã nhận được những cam kết bí mật từ giới lãnh đạo cao cấp nhất (như Bộ trưởng NG Blinken hay Bộ trưởng QP Dustin hay chính TT Biden) rằng yểm trợ của Mỹ cho Ukraine sẽ tiếp tục.
Nhưng TT Zalensky không thể dựa hoàn toàn vào những hứa hẹn này để tính toán chiến lược và phải chuẩn bị cho tình huống cạn kiệt viện trợ Mỹ.
Nhìn lại VNCH, có ai biết đâu rằng khi bị QH công khai cắt giảm quân viện thì ở hậu trường TT Nixon rồi TT Ford liên tục trấn an TT Thiệu rằng đừng lo, Sài Gòn vẫn tiếp tục nhận được viện trợ. Như lịch sử đã diễn ra: khi VNCH bị tổng tấn công năm 1975 thì đã không nhận được viện trợ mà còn bị cắt đi.
Năm 1973 Chính phủ Sài Gòn đã không có cách nào để xoay xở ngoài việc thắt lưng buộc bụng, đẩy mạnh phát triển lúa “Thần Nông” và dùng đòn bảy thuế má để khuyến khích các hãng tìm dầu ngoài khơi phải khai thác dầu cho nhanh.
Ngoài ra, dù TT Thiệu đã cố gắng để điều đình với Chính phủ VNDCCH về một giải pháp hiệp thương giữa Bắc và Nam để đi tới thống nhất trong hòa bình, nhưng đã quá muộn.
Bây giờ thì TT Zalensky vẫn còn thời giờ để có thể chuẩn bị cho tình huống bết bát nhất, chứ không thể để cho tới khi quá muộn.
Theo rõi tình hình về viện trợ Mỹ thì ta thấy TT Biden đã yêu cầu cung cấp thêm ít nhất là 14.3 tỷ USD cho Israel, bao gồm tài trợ các hệ thống phòng không và tên lửa, cũng như dàn “Vòm Sắt” (Iron Dome), một hệ thống phòng thủ di động của Israel để chống lại các cuộc tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái từ Lãnh thổ Palestine và Lebanon do Hezbollah kiểm soát.
Tại hạ Viện Mỹ, Chủ tịch Mike Johnson đang cố gắng đáp ứng yêu cầu của TT Biden về viện trợ Israel, nhưng không kết hợp nó với viện trợ cho Ukraine.
***
Sau Hiệp Định Paris, vào lúc tình thế khó khăn TT Thiệu đã tâm sự với ký giả người Ý Oriano Fallaci rằng “Đôi khi tôi có cảm tưởng như chẳng còn có thể làm gì hơn được nữa ngoài việc cầu xin với Chúa.”
Và ông đã thực sự bị sốc vào năm 1974 khi Mỹ không những đã không tăng thêm quân viện như đã cam kết nhưng lại còn cắt đi một cách đột ngột và cắt đi rất nhanh.
Một tuần trước đây, vào ngày 14/11/2023, Hạ Viện Mỹ lại thông qua một đạo luật ngân sách nữa để tạm thời tránh việc chính phủ phải đóng cửa. Đạo luật này cũng không có ngân khoản cho Ukraine.
Dù luật chỉ có giá trị tới tháng 1/2024 khi QH phải thông qua một đạo luật mới nếu muốn tránh việc chính phủ đóng cửa, nhưng rất ít hy vọng là lập trường về viện trợ cho Ukraine sẽ có thể thay đổi – nhất là nếu cuộc chiến Israel-Hamas cứ tiếp diễn.
Năm 2024 lại là năm bầu cử, sự chú ý đặc biệt dành cho chiến trường Ukraine sẽ nhường chỗ cho chính trường Mỹ từ mùa Xuân 2024.
Giờ đây, chắc TT Zalensky cũng đang thầm nghĩ rằng mình đã cố gắng hết sức, và chẳng còn biết làm thêm được điều gì nữa ngoài việc cầu xin Chúa.
Cái khác nhau là TT Thiệu thì cầu xin với Chúa Giêsu còn TT Zalensky thì cầu xin với Chúa Yahweh (Giê Hô Va) vì ông theo đạo Judaism.
Thật đúng là chẳng có gì mới lạ dưới ánh sáng mặt trời.
TS Nguyễn Tiến Hưng
